Co to jest integracja sensoryczna

Integracja sensoryczna to podświadomy proces zachodzący w mózgu, czyli tak jak oddychanie, zachodzi bez naszego udziału. Powoduje uporządkowanie informacji pobranych przez nasze zmysły- smak, wzrok, słuch, dotyk, powonienie, ruch, grawitacja, pozycja. Ponadto, poprzez selekcję tych informacji dokonuje wyboru tego na czym mamy się skupić oraz pozwala nam celowo  działać i reagować na sytuacje, których doświadczamy. Prawidłowo przebiegający proces przetwarzania bodźców sensorycznych tworzy fundament edukacji oraz zachowań społecznych.

Mózg jest przede wszystkim „urządzeniem” przetwarzania sensorycznego, co oznacza, że jeżeli mózg w efektywny sposób przetwarza wrażenia, reagujemy automatycznie za pomocą reakcji adaptacyjnych, dzięki którym możemy panować nad otoczeniem. Reakcje adaptacyjne pozwalają nam również sprostać nowym wyzwaniom i uczyć się czegoś nowego.

       Żadna część naszego centralnego układu nerwowego nie pracuje oddzielnie. Im sprawniej nasz mózg przetwarza informacje sensoryczne, tym lepiej reagujemy. Im bardziej efektywne reakcje, tym więcej docierających do nas informacji zwrotnych, które pomagają nam odebrać nowe informacje sensoryczne i kontynuować niekończące się przetwarzanie sensoryczne. Codziennie tysiące doznań napływa do nas przez zmysły.

      Niepełne zrozumienie neurofizjologicznego podłoża zachowania dziecka może prowadzić do nieodpowiednich interpretacji jego zachowań. Zrozumienie szkodliwego zachowania dziecka i zastosowanie neurofizjologicznej terapii integracji sensorycznej umożliwia częściową lub całkowitą poprawę

Rozwój zmysłów

            Każdy istotny organ, mięsień, skóra wysyła informacje w postaci bodźców sensorycznych do mózgu. Na tej podstawie układ nerwowy uczy się odpowiednio reagować, adaptując ciało i umysł do tych informacji.  

1. Zmysł słuchu– słuch to wrodzona umiejętność odbierania dźwięków, rozwijająca się już w życiu płodowym, nie możemy się jej nauczyć. Już jako niemowlę widzimy charakterystyczną reakcję na głośne dźwięki czy niespodziewany hałas. Razem z układem przedsionkowym łączy się z mięśniami całego ciała i pomaga w regulacji równowagi, koordynacji oraz ruchu. Natomiast słyszenie, modulowanie, rozumienie otaczających dźwięków to już umiejętność nabyta. Stopniowo, uczymy się interpretować dochodzące do nas dźwięki. Reagujemy na dźwięki w sposób adaptacyjny, posiadamy informacje dotyczące co i gdzie słychać, rozwijając tzw. koordynację ucho-ciało. Inaczej zareagujemy na płacz dziecka, harmonijną muzykę czy trąbienie samochodu. Typowymi produktami przetwarzania słuchowego jest mowa i język, które są ze sobą związane, ale nie tożsame. Mowa jest fizyczną reprezentacją dźwięku natomiast język to sensowne wykorzystanie słów. Słuchamy, ruszamy się, mówimy dzięki zmysłowi słuchu.

2. Zmysł wzroku– widzenie jest wrodzone, jest podstawową umiejętnością. Wzrok jest jedynie elementem zmysłu wzroku, ale niezbędnym warunkiem jego funkcjonowania. Bodźcem aktywującym zmysł wzroku jest światło lub zmiana jego natężenia. Unikalną cechą tego zmysłu jest to, że potrafimy za jego pomocą przetworzyć ogromny obszar przestrzeni. Dorastając, dzięki ruchowi uczymy  się rozumieć to, co widzimy. Na bazie zdrowych oczu rozwijają się umiejętności wzrokowo-motoryczne, do których zaliczamy koordynację oko-ręka, koordynację oko-stopa czy koordynację oko-ucho. Dziecko z dobrze rozwiniętymi powyższymi umiejętnościami potrafi zbudować wieżę z klocków, wyobrazić sobie trójwymiarowy most, rozpoznać figurę geometryczną nawet obróconą do góry nogami, pisać w słupkach i nie wychodzić poza marginesy. Potrafi też poruszać się po pokoju, boisku, pokonać na rowerze wyznaczony dystans.

3. Zmysł dotyku– zmysł ten ma wielki wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie człowieka. Zazwyczaj modulacja wrażeń pochodząca z tego zmysłu poprawia naszą interakcję z drugim człowiekiem, pozwala nam ignorować lekki dotyk a zareagować odpowiednio na ból czy wysoką temperaturę. W  dyskryminacji pozwala nam odróżnić, jaki dotyk czujemy np.: piasek czy żwir pod stopami, ciepło czy zimno, rozróżnić owoc który trzymamy w ręku: pomarańcza czy jabłko. Dyskryminacja mówi nam czy wcześniej już to czuliśmy, co może oznaczać,  jak powinniśmy zareagować. Receptory odpowiedzialne za dyskryminację umieszczone są głównie na dłoniach, czubkach palców, podeszwach stóp, na ustach i języku. 

4. Zmysł przedsionkowy– układ przedsionkowy informuje nas o tym gdzie jest góra, dół oraz w jakiej znajdujemy się pozycji. Jest bardzo wrażliwy, nasze ruchy, nawet najdrobniejsze, mają bardzo duży wpływ na mózg.  Zmysł ten mówi nam również czy się poruszamy oraz czy przedmioty wokół nas znajdują się w ruchu. W komponencie obronnym kiedy upada dziecko, nawet niemowlę, rozkłada ręce i nogi szukając czegoś czego mogłoby się złapać. W miarę dorastania dziecko uczy się jak odzyskać utraconą równowagę, stać na obu nogach, na jednej nodze. Uczy się też czerpać przyjemność z ruchu, poprzez poruszanie się w przód-tył, szybko-wolno (w okresie niemowlęctwa jest to charakterystyczne kołysanie przez opiekunów) czy w kółko. Podobnie jak inne systemy zmysłowe, również zmysł przedsionkowy dostarcza nam informacji, które są niezbędne do wielu rodzajów codziennych umiejętności.

5. Zmysł proprioceptywny– propriocepcja to zmysł pozycji. Jego receptory znajdują się głównie w mięśniach i skórze, ale też w stawach, więzadłach, ścięgnach i tkance łącznej. Ponieważ posiadamy dużo mięśni stawów, ścięgien układ proprioceptywny uważa się za tak samo duży jak układ dotykowy. Najwięcej wrażeń proprioceptywnych dociera do sytemu kiedy rozciągamy lub kurczymy mięśnie np.: w trakcie pracy czy ćwiczeń. Ale nawet, kiedy pozostajemy bez ruchu, do sytemu docierają informacje może nie do końca świadome np.: kiedy siedzimy wiemy w jakiej pozycji są nasze stopy bez patrzenia w ich kierunku. Wrażenie propioceptywne pozostają w ścisłej zależności z układem dotykowym jak i przedsionkowym. Dlatego często znajdujemy określenia dyskryminacja dotykowo- proprioceptywna, która odnosi się do jednoczesnych wrażeń dotyku i położenia ciała oraz dyskryminacja przedsionkowo-proprioceptywna, która odnosi się  jednoczesnych wrażeń pozycji głowy i ciała podczas ruchu.

          Nasze zmysły odbierają nieustannie tysiące bodźców zarówno z otocznia jak i z wnętrza naszego ciała. Niekiedy zmysły informują nas, że jesteśmy w niebezpieczeństwie, czasem domagają się od nas stymulacji, a czasem wyciszenia. Aby dobrze wykonywały swoje zadania a dziecko mogło się  bawić, uczyć a jego mózg rozwijać, potrzebna jest integracja wszystkich układów zmysłowych.

mgr Beata Matyska, psycholog, terapeuta SI